فراز و نشیب «تئاتر دانشگاهی»

یادداشت افشین خورشیدباختری، منتقد، بازیگر و مدرس تئاتر، دربارۀ فراز و نشیب «تئاتر دانشگاهی»

 بخش نخست: این جاده «یک طرفه» می شود

بخش دوم: رابطۀ نامتعادلِ تئاترِ دانشگاهی با متولیانِ رسمی اش

بخش سوم: وصلۀ ناچسبِ «تئاترِ فاخر»


افشین خورشیدباختری

بخش پایانی؛

 تاثیر پذیری «تئاتر دانشگاهی» از شرایط حاکم بر «تئاتر رسمی»

افشین خورشیدباختری

afshinbakhtari@yahoo.com

اگر کمبود فضا و امکاناتِ سخت افزاری و نرم افزاری را به عنوان یک معضلِ اساسیِ «تئاتر دانشگاهی» به حساب آوریم، در خواهیم یافت که «نبودِ فضای کافی و شرایط لازم برای انجام فعالیت های تئاتری»، «کم توجهی به اهمیت فعالیت های زیرساختی» و در ادامه کمرنگ شدن علاقۀ دانشجویان به رویدادی مانند «جشنواره تئاتر دانشگاهی» سبب خسارتی عظیم تر درعرصۀ اجرایی شده است.

این خسارت عظیم تر عبارت است از تاثیر پذیری بدنۀ «تئاتر دانشگاهی» از فضای «تئاتر رسمی» و روی آوردن دانشجویان به راه ها، شیوه ها و نگاه هایی است که در آن «جدیت»، «نو آوری» و «اندیشه» جایش را به نوعی طرز تلقی و تلاش برای راه یافتن به بدنۀ «تئاتر رسمی» داده است؛

اینگونه است که شاهد رواج باوری هستیم که بیشتر بر حول ارایۀ نمایش هایی با حداقل دغدغۀ «اندیشه ورزی» و حداکثر تلاشِ بیرونی برای «بهتر دیده شدن»، «مورد تایید جریانِ رسمی قرار گرفتن»، «مناسبتی شدن» و رویکرد به «فرم گرایی صرف» به جای پیوندِ فرم با محتوا می چرخد.

          ” اگر «تئاتر دانشگاهی» روحِ جستجوگر خود را از دست بدهد Ùˆ رویکرد آفرینش گرانه اش در «انتقاد» Ùˆ «تولید اندیشه» را با «خنثی شدن» Ùˆ «در سطح معمول قرار گرفتن» عوض کند، آینده ای تاریک برای تئاتر کشور رقم خواهد خورد. “

 علاوه بر آن، «تعطیل شدن فعالیت های تئاتری در طول سال» و «صرفا برای حضور در جشنواره کار کردن» نیز متاثر از همین وضعیت است.

 چنین است Ú©Ù‡ در بسیاری اوقات – در مراحل انتخاب آثار – شاهد ارائۀ بسیاری از نمایشنامه ها بوده ام Ú©Ù‡ قبلاً – Ùˆ حتی در اجراهای حرفه ای خود- حرفی برای گفتن نداشته اند، اما از آن روی توسط گروه اجرایی پیشنهاد داده شده اند Ú©Ù‡ «موجه»، «بی خطر» یا «خنثی» به حساب Ù…ÛŒ آمده اند.

این دگردیسی در نوعِ انتخاب، مولودِ «نبودِ فضای لازم برای انجام فعالیت های تئاتریِ پیوسته»، «بی انگیزگیِ ناشی از بی اهمیت شدن تئاتر در دانشگاه ها» و نرسیدن به سطحی است که در آن «تئاتر دانشجویی» بتواند در حوزۀ «اندیشگی» و «تجربه های عملی» رها و بی دغدغه به جلو گام بر دارد.

 بی هیچ تردید تئاتر حرفه ای و رسمیِ کشور همواره وامدار «تئاتر دانشجویی» بوده است. نیازی به اثبات این مدعا نیست؛ کافی است به پیکرۀ پویا،خلاق و تاثیرگذارِ تئاتر اندازیم تا دریابیم خواستگاه بخش عمده ای از نویسندگان، کارگردانان، بازیگران، طراحانِ صحنه و طراحانِ لباس و آهنگسازانِ تئاتر ما «تئاتر دانشجویی» بوده است.

سوی غم انگیزتر این تغییر ذائقه، «خنثی شدن» و «خود سانسوری» است که صد البته آن هم ملهم از فضایِ پر فراز و نشیب «تئاتر حرفه ای» است.

                  ” تا هنگامی Ú©Ù‡ درک کاملی از تئاتر به عنوان هنری «منتقد»، «پویا» Ùˆ «عمیق» وجود ندارد Ùˆ بسیاری از مدیران Ùˆ تصمیم گیرندگان بدون مطالعه Ùˆ صرفاً بر اساس دریافت های شخصی، غریزه یا توصیه تصمیم Ù…ÛŒ گیرند، باید شاهد ترس ها Ùˆ بیم Ùˆ گمان هایی باشیم Ú©Ù‡ تنها «محدودیت آفرین» است. “

 تا هنگامی که درک کاملی از تئاتر به عنوان هنری «منتقد»، «پویا» و «عمیق» وجود ندارد و بسیاری از مدیران و تصمیم گیرندگان بدون مطالعه و صرفاً بر اساس دریافت های شخصی، غریزه یا توصیه تصمیم می گیرند، باید شاهد ترس ها و بیم و گمان هایی باشیم که تنها «محدودیت آفرین» است.

«پچپچه های پشت خط نبرد» نوشتۀ «علیرضا نادری»مسلماً معلوم است که اینجا بحث هایی چون «حجاب» یا «تماس بازیگران» مرادِ گفتۀ من نیست، چرا که تمامی گروه ها خودشان از این حدود و مرزها آگاهی دارند. آنچه بیشتر دیده می شود واهمه از زیر انتقاد قرار گرفتن توسط مدیرانِ بالادست یا برخی رسانه هاست که نه بر اساس دانش و آگاهی، که بر اساس سلیقه و تعبیر های شخصی عمل می کنند.

یکی از شاخص ترین نمونه های این نوع نگاه اجرای نمایش پچپچه های پشت خط نبرد در دهۀ هفتاد و در قالب یک اجرایِ دانشجویی بود که آماج حمله قرار گرفت، ولی مدتی بعد در دهۀ هشتاد، بی هیچ حاشیه ای در جشنوارۀ فجر اجرا شد. این اتفاقِ سمبلیک خود نشان دهندۀ مشخص نبودنِ نوعِ نگاه به تئاتر است.

البته بسیار ساده Ù…ÛŒ توان دانشجویان را مقصر معرفی کرد یا این وضعیت را متاثر از خواست Ùˆ شرایط روز Ùˆ یا این نکته دانست Ú©Ù‡ وزارت علوم  - یا اساساً دولت – در برابر هزینه Ùˆ بودجۀ ارایه شده، مطالباتی دارد. اما به Ø´Ú©Ù„ÛŒ کاملا بدیهی، آشکار است Ú©Ù‡ به جای مطالبات آنی Ùˆ سلیقه ای بهتر است به فرهنگ سازی Ùˆ Ú©Ù…Ú© به رشد تئاتر پرداخته شود.

 پدید آمدن روحیۀ محتاط و عافیت طلبی، حاصلِ از دست رفتن اهمیت و جایگاهِ تئاتر در دانشگاه ها و کم کاری نهادهای مسوول در ایجاد و حفظ شرایط لازم برای استقلال «تئاتر دانشگاهی» از دخالت های مضر و ناصواب است. حال آنکه اگر «تئاتر دانشگاهی» دارای جایگاه شایسته و پرقدرتی باشد، بی تردید توانایی پاسخگویی در برابر انتقادات و نیز دفاع از داشته های خود را خواهد داشت.

باید همواره در یاد داشته باشیم اگر «تئاتر دانشگاهی» روحِ جستجوگر خود را از دست بدهد و رویکرد آفرینش گرانه اش در «انتقاد» و «تولید اندیشه» را با «خنثی شدن» و «در سطح معمول قرار گرفتن» عوض کند، بی گمان آینده ای تاریک برای تئاتر کشور رقم خواهد خورد.

پایان

* این نوشته همچنین در «کتاب کانون کارگردانان»، شماره ۲، ۱۳۹۰، به صاحب امتیازی «خانۀ تئاتر» نیز منتشر شده است.

مطالب مرتبط